«Цяжарная ведае, што дзіця памрэ, але павінна нараджаць». Хто дапамагае беларускам у Польшчы, дзе амаль нерэальна зрабіць аборт

Чат з сяброўкай-ратавальніцай. «Мартынка»

Украінка Насця Падарожная жыве ў Польшчы амаль 10 гадоў. У чужой краіне яна перажыла спробу згвалтавання і звярнулася ў паліцыю: «Я ведаю, колькі гэта каштуе — сілы, рэсурсу. Узяць і пяць разоў пераказаць, дзе цябе чапаў дзядзя. Мне зразумела, чаму людзі не гатовыя пра гэта гаварыць».

Асабісты досвед і пачатак поўнамаштабнай вайны ва Украіне падштурхнулі актывістку да стварэння «Марцінкі» — арганізацыі, якая дапамагае бежанкам, якія апынуліся ў цяжкай сітуацыі. У тым ліку тым, хто перажыў хатні гвалт і згвалтаванне.

Звярнуцца ў арганізацыю можна з дапамогай тэлеграм-бота, які ў прывітальным паведамленні ўяўляецца «сяброўкай-ратавальніцай». «Мартынка» прапануе бежанкам маральную падтрымку, бясплатную юрыдычную, псіхалагічную і медыцынскую дапамогу, распавядае аб правілах бяспекі.

У камандзе працуе 8 чалавек, іх каардынуе Падарожная. З дня запуску актывісткі апрацавалі больш за 1,5 тысячы запытаў ад уцякачак, якія маюць патрэбу ў дапамозе. У Кракаве «Мартынка» адкрыла шэлтар для ўцякачак, якія перажылі гвалт.

Апошнія паўгода «Мартынка» атрымлівае каля 100 запытаў у месяц. Часцей за ўсё жанчыны звяртаюцца па псіхалагічную дапамогу, на другім месцы — рэпрадуктыўная падтрымка. Праект кансультуе па пытаннях экстранай кантрацэпцыі і аборту, дае інструкцыі аб тым, як запісацца да гінеколага.

Аборты дазволеныя толькі ў двух выпадках. Але гэта працуе не заўсёды

Калі жанчына, якая жыве ў Польшчы, падазрае, што зацяжарыла, але не хоча нараджаць, ёй трэба атрымаць рэцэпт на прэпарат экстранай кантрацэпцыі. Без яго купіць таблеткі не ўдасца. Але ў Польшчы доктар можа адмовіць у рэцэпце, напрыклад, з рэлігійных меркаванняў.

Зрабіць аборт у Польшчы — як медыкаментозны, так і ўсе віды хірургічнага — можна толькі ў двух выпадках: калі цяжарнасць пагражае жыццю маці або калі яна наступіла пасля злачынства — інцэсту, педафіліі або згвалтавання.

Да канца 2020 года цяжарнасць можна было перапыніць па яшчэ адной прычыне: калі ёсць пагроза жыццю і здароўю дзіцяці. Але Канстытуцыйны суд прызнаў, што аборт на падставе «сур’ёзнай і незваротнай заганы плоду або невылечнага захворвання, якое пагражае жыццю плоду» супярэчыць Канстытуцыі.

«Фактычна да чаго гэта прывяло? Да таго, што цяжарныя, якія ведаюць, што іх дзіця памрэ пры родах або памрэ на працягу першых гадоў жыцця, павінны былі нараджаць гэтых дзяцей. І павінны дагэтуль», — кажа Падарожная.

Нягледзячы на тое, што аборт па законе дазволены, калі жыццю жанчыны пагражае небяспека або калі яна перажыла згвалтаванне, ёй усё роўна могуць адмовіць у перапыненні цяжарнасці нават па гэтых прычынах.

«У рэальнасці лекар можа адмовіць у любой медыцынскай працэдуры, калі яна не адпавядае яго меркаванням сумлення. Спасылаючыся на рэлігійныя меркаванні, можна не зрабіць аборт згвалтаванай бежанцы або польцы. Можна не рабіць аборт, калі цяжарнасць пагражае жыццю жанчыны», — распавядае Падарожная.

Украінкі і беларускі, якія перажылі гвалт. Хто звяртаецца

«Мартынка» дапамагае бежанкам-эмігранткам, у тым ліку беларускім, і не дапамагае полькам, бо для іх ёсць іншыя ініцыятывы, напрыклад, Aborcyjny Dream Team.

«Людзі беглі з Беларусі па палітычных прычынах. У сям’і быў хатні гвалт. Мы дапамагалі гэтай жанчыне з дзецьмі ад яго ўцякаць. Яна вельмі баялася ісці ў паліцыю або звяртацца ў сацыяльныя службы па дапамогу, бо баялася, што яго дэпартуюць. Яна не хацела для яго такога лёсу», — кажа Насця Падарожная.

«Мне заўсёды горка гэта чуць. Цябе і тваіх дзяцей крыўдзіць муж, а ты павінна вырашаць, ці не дэпартуюць яго ў Беларусь. Гэта агідна. Мне вельмі шкада, што так адбываецца. Тое, што мужчына не падтрымлівае рэжым Лукашэнкі, не абавязкова азначае, што ён агулам добры чалавек».

Аднойчы беларуска, якая ўжо звярталася ў «Мартынку», прывяла сваю сяброўку-ўкраінку, якая перажыла згвалтаванне. Спачатку актывісткі правялі яе ў паліцыю, потым да гінеколага, якая адмовілася выпісаць рэцэпт на экстранную кантрацэпцыю з рэлігійных меркаванняў.

У такой сітуацыі перадаваць сваю таблетку іншай жанчыне нельга, бо гэта незаконна: «[Хоць] СААЗ кажа, што да гэтых прэпаратаў абавязкова павінен быць лёгкі доступ», — кажа Падарожная.

Жанчыны, якія перажылі сэксуальны гвалт падчас расейскай акупацыі, ні разу не звярталіся ў «Мартынку» па кансультацыю па аборце, кажа актывістка: «Гэта ціск атачэння. Калі гэта людзі ў вёсках, то там іншыя абставіны, іншае стаўленне да гвалту. Гэта найглыбейшая траўма, негатоўнасць гаварыць», — тлумачыць актывістка.

«Бывала, што прасілі псіхалагічную дапамогу, гуманітарную дапамогу. Апошні раз мы размаўлялі з жанчынай, маці пецярых дзяцей, якая на поўдні Украіны перажыла неаднаразовы гвалт з боку акупантаў».

Іншую ўкраінку спрабаваў згвалціць гаспадар хостэла, у якім яна жыла з сям’ёй. Дзяўчына баялася звярнуцца ў паліцыю, бо яна і яе родныя маглі пазбавіцца жытла.

З просьбамі пра дапамогу ў абортах часта звяртаюцца жанчыны, у якіх ужо ёсць дзеці або якія не хочуць дзіцяці ці асцерагаюцца, што не справяцца фінансава.

«Пра эканамічныя прычыны людзі кажуць спакойна. Страцілі дом, страцілі працу. Асабліва ў пачатку поўнамаштабнага ўварвання былі драматычныя гісторыі: да вайны гэтая цяжарнасць была яшчэ жаданай, а потым назапасіліся разбурэнні, страты блізкіх, страта будучыні. І ты разумееш, што цяпер нарадзіць дзіця — прысуд табе і дзіцяці», — распавядае Падарожная.

«Мартынка» не вядзе статыстыкі тых, хто звярнуўся, і не задае пытанні аб прычынах аборту. Актывісты даведаюцца падрабязнасці толькі калі жанчына сама хоча выгаварыцца.

«Мы разумеем, што маглі быць сітуацыі, калі чалавек перажыў гвалт, зрабіў аборт, і мы пра гэта не даведаліся. У гэтым частка нашай працы. Людзі нам давяраюць, бо мы не распытваем. Мы праппануем дапамогу, на якую ўсе маюць права».

Праект дапамагае і жанчынам, якія перажылі гвалт і вырашылі нараджаць: «Мы з павагай ставімся да абодвух сцэнарыяў», — кажа актывістка.

Не заказвай таблетку на сяброўку

У Крымінальным кодэксе Польшчы ёсць артыкул, які прадугледжвае пакаранне да 3 гадоў пазбаўлення волі за дапамогу ў перапыненні цяжарнасці. Такі ж тэрмін па гэтым артыкуле пагражае таму, хто, са згоды жанчыны, зрабіў ёй аборт.

«Мартынка» не выдае жанчынам прэпараты экстранай кантрацэпцыі і для медыкаментознага аборту. З другім могуць дапамагчы дзве іншыя арганізацыі: Women on web і Women help women, якія працуюць як сэрвісы тэлемедыцыны. На сайце можна запоўніць анкету з 35 пытанняў, якую пасля чытае лекар. Калі ў жанчыны няма магчымасці аплаціць таблеткі (70-90 еўра афармляюцца як данат арганізацыі), іх адпраўляюць поштай бясплатна.

У Польшчы прэпараты экстранай кантрацэпцыі каштуюць не больш за 200 злотых, калі ўдалося атрымаць на іх рэцэпт.

«Задача "Мартынкі" — расказаць пра гэтыя арганізацыі, адказаць на пытанні, дапамагчы запоўніць анкету і пракансультаваць з нагоды заканадаўства. У Польшчы не караюць саму жанчыну, якая зрабіла аборт, а могуць пакараць любога, хто дапамог. Таму мы падказваем, што не трэба заказваць [таблеткі] на сяброўку. Калі жывеш у гатэлі для ўцекачоў, то замаўляй на пошту», — кажа актывістка.

Рабіць аборт за мяжой звычайна едуць альбо на позніх тэрмінах цяжарнасці, альбо тыя, хто перажыў гвалт і іх можа траўмаваць выгляд крыві. Такім жанчынам важна, каб гэта быў хірургічны аборт з анэстэзіяй, каб яны прачнуліся, і працэдура была завершаная. Ім дапамагае арганізацыя «Аборт без межаў». Працэдура, са слоў Падарожнай, разам з пражываннем і квіткамі каштуе да 1 000 еўра.

«Калі ў цябе зусім няма грошай, то цалкам дапамагаюць фінансава. Купляюць табе квіток на аўтобус. Ты едзеш у Галандыю, Бельгію, Вялікабрытанію. Аплачваюць гатэль, звычайна на два дні. Начуеш, раніцай ідзеш на працэдуру, якая доўжыцца некалькі гадзін. У той жа дзень можна ехаць дадому», — кажа актывістка.

«Я была сведкай сазвону, калі бежанка з вясковай мясцовасці Украіны пачула гэты кошт і ўзялася за галаву. А потым ёй адразу сказалі: "Ну, вы не хвалюйцеся, мы вам заплацім". Яна расплакалася».

Лекары (не) саюзнікі

Паводле слоў Насці Падарожнай, у сітуацыі з абортамі лекары часта «не з’яўляюцца саюзнікамі».

«Не хочаш выпісаць кантрацэпцыю — падкажы, дзе можна яе атрымаць. Падкажы, што ёсць актывісты, лекары, якія выпісваюць па інтэрнэце. Жудасная гісторыя, калі жанчыне адмовілі ў аборце пасля згвалтавання. Вы баіцеся гэта рабіць, бо баіцеся паліцэйскага пераследу? Падкажыце, у якой лякарні гэта робяць», — кажа актывістка.

Яна распавядае, як аднойчы павяла беларуску да гінеколага і падчас прыёму дапамагала ёй з перакладам. З шэрагу прычын дзяўчына вырашыла не заяўляць у паліцыю аб згвалтаванні і хацела атрымаць толькі гінекалагічную дапамогу — абследавацца на інфекцыі, якія перадаюцца палавым шляхам.

На прыёме ў прыватнай клініцы доктарка з вялікай колькасцю добрых водгукаў пачала сароміць пацыентку за тое, што тая не звяртаецца ў паліцыю.

«Яна адразу сказала, што адчувае страх, калі даведалася пра гэтае злачынства, і цяпер у яе маральная дылема: ці варта пра гэта паведаміць у паліцыю? Доктарка сказала: "Ці я цяпер табе дапамагаю і выклікаю паліцыю, ці я не выклікаю паліцыю, ты выходзіш з кабінета, а я раблю выгляд, што гэтага візіту не было", — пераказвае размову актывістка. — Побач са мной сядзела поўнагадовая, але ўсё яшчэ дзіця, у якой цяклі слёзы па шчоках, і я павінна была перакладаць гэтыя фразы гінеколага».

«Мартынка» збірае інфармацыю пра лекараў, да якіх можна звярнуцца па дапамогу.

«У Кракаве ёсць гінекалагіня, якая пры гвалце вельмі далікатна абследуе. У лекара Яраслава Гурніцкага на сайце стаіць такая форма, што ты пакідаеш свой нумар pesel і імя, плаціш сімвалічныя грошы, і ён на працягу сутак выпісвае рэцэпт на экстранную кантрацэпцыю».

Новая ўлада

У канцы студзеня прэм’ер-міністр Польшчы Дональд Туск заявіў пра гатоўнасць правесці рэформы заканадаўства аб абортах. Яго партыя «Грамадзянская кааліцыя» падрыхтавала законапраект, які дазваляе аборты на тэрмінах да 12 тыдняў.

Прэм’ер-міністр Туск прызнае, што ў кааліцыі, якая прыйшла да ўлады восенню на змену партыі «Права і справядлівасць», ёсць розныя погляды наконт абортаў. Ён лічыць малаімаверным, што галасаванне па законапраекце пройдзе раней за красавік.

Акрамя таго, яшчэ адзін законапраект, калі яго ўхваліць парламент і падпіша прэзідэнт Польшчы, дазволіць жыхаркам Польшчы ва ўзросце ад 15 гадоў купляць прэпараты экстранай кантрацэпцыі без рэцэпту.

«Ведаю, што не будзе горш. Ці будзе лепш — рана яшчэ меркаваць», — кажа Падарожная.

Выпраўлена 8 лютага. Выпраўленая памылка ў колькасці запытаў, якія апрацавала «Мартынка».